Wat is er aan de hand?
In 2000, mede op aandringen van Nederland, is de Kaderrichtlijn Water (KRW) ingevoerd. Deze Europese wetgeving heeft als doelstelling dat er voldoende, schoon en gezond oppervlakte- en grondwater in alle EU-landen is. De deadline om te voldoen aan de KRW-doelstellingen[i] kon twee keer vooruitgeschoven worden. Nederland heeft van die mogelijkheid gebruik gemaakt, in 2015 en 2021. Daarmee is de harde deadline verschoven naar 2027.
Om de KRW-doelstellingen te halen dienen maatregelen te worden uitgevoerd. Dit kan gaan om het aanleggen van natuurvriendelijke oevers of het laten hermeanderen van beken. Maar het gaat vooral om het maken van harde keuzes over activiteiten in een gebied, het aanscherpen van mest-en pesticidebeleid, het aanscherpen van lozingsvergunningen voor industrie en een (tijdelijk) onttrekkingsverbod van grondwater voor de landbouw.
Sinds de KRW van kracht is, heeft de Europese Unie Nederland meerdere malen op het hart gedrukt de KRW-doelstellingen serieus te nemen en passend beleid op te stellen. Tot op heden zijn de nodige maatregelen uitgevoerd, maar de cijfers spreken voor zich. De waterkwaliteit is sinds 2009 achteruitgegaan, terwijl dat volgens het standstill-principe[ii] van de KRW verboden is[iii]. Dus ondanks de ambitie van de KRW om tijdens de invoering in 2000 voldoende en schoon water te realiseren, is de situatie verslechterd.
Niet alle waterlichamen hoeven te voldoen aan de KRW-doelstellingen. We hebben het alleen over de kust -en binnenwateren, rivieren, grote beken en kanalen en vaarten. Momenteel voldoet nog maar 1 procent van de Nederlandse waterlichamen, onderhevig aan de richtlijn, aan de KRW-norm[iv]. Hoewel dit percentage wat vertekent door het one-out-all-out principe; pas wanneer aan álle doelen wordt voldaan, kan een waterlichaam als goed worden beoordeeld. Het resultaat is ondermaats[v]. Samen met deze treurige feiten en de geplande maatregelen[vi] tot 2027 is de conclusie dat de KRW-doelstellingen niet gehaald gaan worden.
Waarom is dat erg?
Ten eerste betekent dit dat wij niet voldoende, schoon en gezond oppervlakte- en grondwater hebben. Hierdoor moet er geïnvesteerd worden in nieuwe technieken om vervuiling uit het water te halen[vii], met als gevolg dat de drinkwaterproductie steeds duurder wordt. Ten tweede zorgen meer warme dagen voor een toenemende vraag naar verkoeling, wat de roep om geschikt zwemwater alleen maar vergroot[viii]. , Dat heeft te maken met klimaatverandering en bevolkingsgroei. Naast deze maatschappelijke gevolgen, leidt de natuur onder een slechtere waterkwaliteit en minder grondwater. En die heeft al veel te verduren door stikstofneerslag. Daarbovenop zorgen de steeds vaker voorkomende droge periodes voor een tijdelijke verslechtering van de waterkwaliteit en een verhoogde vraag naar grondwater. En dat legt weer extra druk op de drinkwaterproductie, zwemlocaties en de gezondheid van de natuur.
Ook het Rijk kan in gebreke worden gesteld door de Europese Commissie wanneer de KRW-doelstellingen niet behaald worden, met mogelijk dwangsommen en boetes als gevolg[ix]. En kunnen er ingrijpende gevolgen zijn voor projecten en besluiten waar een watervergunning voor aangevraagd moet worden. Het gaat om projecten in de bouw-, infra, en energiesector. Maar het kan ook andere sectoren raken die nodig zijn voor de verduurzaming van Nederland.
Vanaf 2027 moet een watervergunning direct getoetst worden op de KRW-doelen, anders kan de vergunning geweigerd of zelfs ingetrokken worden[x] [xi]. Zodra de omgevingswet is ingevoerd, in 2024, is dat mogelijk. Dit zou al gevolgen kunnen hebben vóór de KRW-deadline in 2027 wordt bereikt. Zo is de verwachting dat 40% van het totaal aantal geplande woningbouwprojecten een verhoogd risico loopt om geen vergunning verleend te krijgen. Voor geplande infra-projecten is dat nog hoger, 43%[xii].
Zelfs de rechterlijke macht kan betrokken worden door diverse partijen als er niet aan Europese wetgeving wordt voldaan. Dat hebben we al eerder gezien in het kader van de stikstofcrisis. De rechter kan projecten stilleggen of een vergunning tegenhouden wanneer er verslechtering van de waterkwaliteit optreedt door de beoogde activiteiten. Net als provincies, zoals in de provincie Noord-Brabant op het hoogtepunt van de stikstofcrisis[xiii].
Wat betekent dit in de praktijk?
De gevolgen van een vergunningverlening in de knel zijn groot. Het gaat om een potentieel gemiste omzet van ongeveer 64 miljard (2021-2029) voor de woningbouw en 24 miljard (2022-2027) voor de infrastructuur[xiv]. Een substantieel beslag op financiën en vertraging als gevolg. Maar boven alles is het een ernstige belemmering van economische activiteiten die nodig zijn voor het aanvliegen van bestaande maatschappelijke opgaven, zoals de woningbouwopgave en de energietransitie. De vergelijking met de gevolgen van de stikstofcrisis is al meerdere malen gemaakt. Hopelijk laten we het niet zo ver komen.
Hoe nu verder?
De waterkwaliteit is niet voldoende en de genomen en geplande maatregelen volstaan niet. Dit betekent dat wij de KRW-doelstellingen niet halen en het risico lopen dat Nederland wederom op slot gaat, zoals we gezien hebben bij de stikstofcrisis. Uit de cijfers kan geconcludeerd worden dat men wist dat het pakket aan maatregelen niet voldoende zou zijn om in 2027 te voldoen. We komen namelijk niet een paar procent te kort om de KRW-doelstellingen te behalen, het gaat om 99 procent!
Dit is een klassiek geval van gebrek aan een duidelijke centrale visie, vingertje wijzen van de verantwoordelijke overheidsorganen en een lobby die de nodige verandering het liefst zo langzaam mogelijk ziet gebeuren. Hierdoor zijn de belangen van bedrijven opnieuw boven maatschappelijke belangen gesteld, waar burgers en de natuur wederom de dupe van zijn. Er was genoeg tijd om een transitietraject te starten met de relevante bedrijven en partijen, maar hierin is verzaakt door de zittende politieke partijen.
Daarom roep ik de verantwoordelijke overheden op om harde keuzes te maken! Scherp de lozingsvergunningen aan van de industrie. Volg de Europese Nitraatrichtlijn op, zodat de landbouw niet nog meer in het verdoemenishoekje wordt gestopt. Stel een ambitieuzere norm op voor afvalwaterzuiveringsinstallaties. Maak keuzes in de integrale aanpak landelijk gebied die het behalen van de KRW-doelstellingen ten goede komen. Laat de burger niet financieel en gezondheidshalve opdraaien voor de economische bedrijvigheid van een klein clubje bedrijven. Zorg dat er vrij baan is voor sectoren en projecten. Die nodig zijn om de maatschappelijke opgaves aan te pakken.
Aangezien dit complexe processen zijn, die buiten de macht liggen van jullie als lezers, stel ik de volgende vier direct toepasbare maatregelen voor in jullie dagelijkse werk:
- Vraag tijdig de watertoets bij het waterschap aan. Hierin staat advies over jouw werkgebied en krijg je handvatten om de KRW mee te laten tellen bij afwegingen in je project. Houd er rekening mee dat vanaf 2024 direct op de KRW getoetst wordt.
- Probeer je project integraal te benaderen, met waterkwaliteit als vast thema. Klimaatadaptatie, klimaatneutraliteit, biodiversiteit en waterkwaliteit hebben genoeg raakvlakken. Kijk welke maatregelen op de relevante thema’s het beste scoren en maak zo je keuzes.
- Gebruik je mandaat op je werk om de KRW onder de aandacht te brengen bij partijen die betrokken zijn bij je project. Denk hierbij aan bewonersavonden, maar ook aan overleg met bestuurders.
- Onderschat de uitlogende en vervuilende capaciteit van bouwmaterialen en afval niet; zorg voor gecertificeerde bouwmaterialen en houd je leefomgeving en bouwplaats schoon. Iets kleins als een sigarettenpeuk kan door de uitstekende wateroplosbaarheid van nicotine 1000 liter water vervuilen[xv]. Dat is exclusief benzeen en cadmium; twee stoffen onderhevig aan de KRW[xvi].
Ook al is er een gedeelde verantwoordelijkheid om te zorgen dat Nederland voldoende, schoon en gezond oppervlakte- en grondwater heeft, zonder de verregaande maatregelen van verantwoordelijke overheden halen we de doelstellingen niet. Aan de slag dus, misschien is het nog niet te laat!
